Table of Contents
Toggleद्विगुसमास
पाणिनी सूत्र: संख्यापूर्वो द्विगुः। (अष्टाध्यायी/२.१.५२)
पदच्छेदः — संख्या-पूर्वः ( प्रथमा-एकवचनम् ) , द्विगुः ( प्रथमा-एकवचनम् )
अनुवृत्तिः — समानाधिकरणेन २.१.४९
अधिकारः — आकडारात् एका संज्ञा १.४.१ , प्राक्कडारात्समासः २.१.३ , सुप्सुपा २.१.४ , विभाषा २.१.११ , तत्पुरुषः २.१.२२
-
According to this Paniniya Sutra ‘Sankhyapurvo Dwigu’, when the antecedent of a Karmadharaya Samas is numerical and the latter is a noun, then it is called ‘Dwigu Samas’.
-
This association is often in the group sense.
-
USUALLY समस्तपद WILL BE IN नपुंसकलिंग एकवचन. (SOMETIMES स्त्रीलिंग एकवचनम्)
-
While doing the विग्रह, षष्ठि विभक्ति, बहुवचन IS USED.
-
“समाहारः” IS USED IN विग्रह.
उदाहरण/ Illustrations:
Example for समस्तपद being in नपुंसकलिंग एकवचन:
-
सप्तानां दिनानां समाहारः इति = सप्तदिनम्
-
त्रयाणां भुवनानां समाहारः इति = त्रिभुवनम्
-
पञ्चानां पात्राणां समाहारः इति = पञ्चपात्रम्
-
पञ्चानां रात्रीणां समाहारः इति = पञ्चरात्रम्
-
चतुर्णा युगानां समाहारः इति = चतुर्युगम्
-
सप्तानां ऋषीणां समाहारः इति = सप्तर्षिः
-
सप्तानाम् अह्नां समाहारः इति = सप्ताहः
Example for समस्तपद being in स्त्रीलिंग एकवचन:
-
पञ्चानां वटानां समाहारः इति = पञ्चवटी
-
अष्टानाम् अध्यायानां समाहारः इति = अष्टाध्यायी
-
त्रयाणां लोकानां समाहारः इति = त्रिलोकी
-
सप्तानां शतानां समाहारः इति। = सप्तशती
-
शतानाम् अब्दानां समाहारः इति = शताब्दी
Other Examples:
-
त्रयाणाम् दोषाणाम् समाहारः इति = त्रिदोषम्
-
त्रयाणाम् मलानाम् समाहारः इति = त्रिमलम्
-
त्रयाणाम् फलानाम् समाहारः इति = त्रिफला
-
पंचानाम् महाभूतानम् समाहारः इति = पंचमहाभूतम्
-
षण्णानाम् अंगानाम् समाहारः इति = षडंगम्
-
सप्तानाम् धातूनाम् समाहारः इति = सप्तधातुम्
-
दशानां मूलानां समाहारः इति = दशमू